Zondag 31 maart 2019, 4de zondag van de Veertigdagentijd (jaar C)

Vorige week zijn we geëindigd met enkele overwegingen rond de parabel van de onvruchtbare vijgenboom. Ik zei toen dat ikzelf Gods liefde en barmhartigheid vooral ervaar in het eindeloos geduld dat Hij met me heeft.
Dat hoeft uiteraard niet noodzakelijk ook uw ervaring te zijn. Niemand gelooft op precies dezelfde manier. En niemand ervaart God op precies dezelfde wijze als een ander. God past zich blijkbaar liefdevol aan, zowel aan onze noden als aan onze gevoeligheden, en die zijn uiteraard voor iedereen anders.
Wanneer ik zeg dat God de dragende grond van mijn bestaan is, omdat Hij zich door mijn nukkigheid niet uit het veld laat slaan en mij altijd nieuwe kansen geeft, dan zeg ik iets heel persoonlijks. Dan zeg ik dat ik persoonlijk de liefde van God ervaar via zijn onvoorstelbaar eindeloos geduld met mij. Dat geduld heeft Hij uiteraard met elk van ons. Maar bij mij is het dat facet van Hem dat mij het meest aanspreekt, verbijstert zelfs. Hij blijft mij maar groeikansen geven en ik blijf er maar half of helemaal niet op ingaan.

Teleurstelling
Soms vind ik nota’s terug met daarop voornemens die ik zo’n 20 of 30 jaar geleden maakte en waar ik nu nog altijd niet aan toegekomen ben. En waar ik nu nog altijd “goede voornemens” over maak. Soms stel ik mij voor hoe God wel naar mij moet kijken: eindeloos veel geduld, afgewogen tegen een niet-aflatende teleurstelling. Maar ieder van ons ervaart die dingen anders. De liefde van God is voor elke mens even sterk, maar ieder van ons ervaart ze op een andere manier. Soms kan je de liefde en barmhartigheid van God ook aflezen uit het feit dat je niet gestraft wordt. Wij kennen allemaal momenten dat we jammeren van “dat heb ik toch niet verdiend”. Maar er zijn toch ook momenten in ons leven dat we dingen uitsteken die echt niet kunnen en dat we daar toch mee wegkomen, zonder dat we daarvoor gestraft worden. Maar zo is God blijkbaar. Als de jongste zoon in de parabel in pure miserie terechtkomt, dan is dat omdat hij zichzelf in nesten gewerkt heeft. Zijn verhaal is een typisch voorbeeld van hoe wij, door te kiezen voor ons egoïsme in plaats van te doen wat God van ons vraagt, alleen maar timmeren aan onze ondergang.

Onvoorwaardelijk
De Vader uit de parabel belet de zoon niet om verkeerd te doen. Hij legt hem geen strobreed in de weg. Maar iedere dag staat hij op de uitkijk. Alle wegen blijven open, niets is verloren. Als hij terug komt zal hij zijn zoon in de armen sluiten. Want hij houdt nog even hartstochtelijk van hem als voorheen.
Ik moet daar altijd aan denken als ik, na een zelfmoord, op de radio hoor zeggen dat je, als je met zo’n gedachten rondloopt, contact kan opnemen met een centrum voor zelfmoordpreventie. Het illustreert de totale machteloosheid van onze huidige seculiere samenleving. Zou het geen betere zelfmoordpreventie zijn als wij de mensen terug konden overtuigen dat, wat er ook gebeurd is, wat je ook overkomen is, wat je ook misdaan hebt, als je denkt dat je leven compleet zinloos (geworden) is en niemand nog van je houdt, dat er dan nog altijd Iemand is die hartstochtelijk en onvoorwaardelijk van je houdt? En je toekomst geven wil. Dat je bemind wordt door de diepste Grond van het bestaan.

Onrechtvaardig
Want God is zeker niet rechtvaardig in de gewone betekenis van het woord.
Ik vermoed dat het kerkelijk recht bijvoorbeeld meer gebaseerd is op het oude Romeinse recht dan op het Evangelie. Want de God die we hebben leren kennen uit het Evangelie is eigenlijk verschrikkelijk onrechtvaardig. Hij vergeeft fouten zonder ze te bestraffen, en hij is zeker niet te vinden voor strikte gelijkheid: Hij trekt vóór, Hij bevoordeligt de kleine, de arme en al wie op sukkel is. Een moderne toepassing van wat God voorstaat vind je, heel verrassend, terug in het hedendaags begrip “positieve discriminatie”: wie achterstaat bevoordeligen. Vreselijk onrechtvaardig, maar heel evangelisch. Denk aan de oudste zoon uit de parabel. Heel zijn leven lang heeft hij trouw zijn plicht gedaan, gewerkt voor zijn vader en voor zijn familie en, zo lees je tussen de regels, een eerbaar en zelfs voorbeeldig leven geleid. Maar nu de jongste zoon, een ongelooflijke nietsnut, die op korte tijd het halve vermogen van zijn vader erdoor gejaagd heeft met braspartijen, nu die eindelijk weer zijn kop laat zien, wordt hij ingehaald als een koning. Als we ook maar enig gevoel hebben voor rechtvaardigheid, dan delen wij volkomen in de opstandige gevoelens en de weerzin van de oudste zoon. Want—hoe je het ook draait of keert—wat de vader hier doet is niet correct. Maar. . . zo is God. Niet-correct. Naar onze morele en juridische normen, soms zelfs vreselijk onrechtvaardig. Maar Hij is God.

Goddank
Wij kunnen onze maatschappij onmogelijk zo inrichten. Wij kunnen ons niet permitteren van misstappen ongestraft te laten en altijd weer opnieuw nieuwe kansen te geven. God kan dat wel. Wij natuurlijk ook, maar alleen in ons persoonlijk leven. Niet als samenleving, want anders zouden wij uiteindelijk in pure chaos terechtkomen. Maar God mag wel zo zijn. God “mag” zijn liefde boven alles stellen. En Goddank dat Hij dat ook doet. Want hoe vaak staan wij niet in de positie dat wij zijn liefde veel meer nodig hebben dan zijn rechtvaardigheid.

Zondag 17 maart 2019, 2de zondag van de Veertigdagentijd (jaar C)

“De wereld is ons dorp”, schreef Prof. Baeck al in de jaren 70. En inderdaad, dankzij de media mag er zo goed als niets in de wereld gebeuren of wij weten het. Maar wat er allemaal in dat grote dorp van ons gebeurt, is niet zo fraai.
Vandaag enkele gedachten bij de campagne van Broederlijk Delen die door onze parochies gesteund wordt. Een campagne die straatarme boeren in Guatemala wil helpen om een lapje grond te verwerven, en daarop aan landbouw te doen en bijvoorbeeld wat kippen te houden voor eigen gebruik. Die boeren werken nu op reusachtige plantages die eigendom zijn van grootgrondbezitters. Op die plantages wordt 1 bepaald product verbouwd, bestemd voor de uitvoer. In Guatemala is dat koffie, op andere plaatsen in Zuid-Amerika zijn dat bijvoorbeeld graangewassen als voeder voor de dieren, die moeten zorgen voor steaks en hamburgers voor Noord-Amerika.
Het is de boeren niet toegestaan iets anders te verbouwen, ze krijgen voor hun werk een hongerloon en als ze 1 dag afwezig zijn, door ziekte van henzelf, hun vrouw of een van hun kinderen, worden ze ontslagen. En ander werk is er niet.
Toen enkele jaren geleden de koffieprijs instortte, vonden de grootgrondbezitters in Guatemala het de moeite niet meer waard en ze lieten de grond braak liggen. Maar het verbod voor de boeren om op een klein stukje iets voor zichzelf te verbouwen, bleef. Organisaties ter plaatse, die door Broederlijk Delen gesteund worden, proberen nu via bewustmaking, politieke druk en met juridische middelen te bekomen dat de arme boeren eigenaar worden van een stukje grond dat toch niet gebruikt wordt. Zodanig dat ze voor zichzelf en hun gezin aan een betere toekomst kunnen werken.

Zelfrespect
Het spreekt natuurlijk vanzelf dat het om nog veel meer gaat dan alleen maar een meer gevarieerde en gezonde voeding en een beetje geld. Wanneer zo’n uitgebuite landarbeider een kleine maar zelfstandige boer wordt, dan geeft dat een enorme boost aan zijn gevoel van eigenwaarde. Hij is geen slaaf meer die altijd maar moet buigen en knikken voor het allernoodzakelijkste voedsel voor zijn gezin, maar iemand met verantwoordelijkheid, die echt aan de toekomst van zijn gezin kan werken. Iemand die rechtop gaat, die zich misschien voor het eerst echt een mens weet omdat hij iets kan betekenen voor anderen. Speciaal voor hen die hem het nauwst aan het hart liggen, zijn vrouw en zijn kinderen. En wat geldt voor de mannen geldt natuurlijk evenzeer voor de vrouwen. Vrouwen staan er in Latijns-Amerika dikwijls helemaal alleen voor en dan blijkt dat in de strijd voor meer rechtvaardigheid, vrouwen vaak mondiger en militanter zijn dan mannen.
Wij moeten deze mensen helpen. Het is gewoon een kwestie van elementaire rechtvaardigheid. En van menselijkheid.

Kan dat?
Wij zijn altijd verontwaardigd als wij horen over de sociale wantoestanden de voorbije eeuwen hier bij ons en we zijn maar wat blij dat er nu een zekere welstand is voor bijna iedereen. Maar, omdat de wereld inderdaad ons dorp geworden is, zijn wij perfect op de hoogte van de hemeltergende corruptie, uitbuiting en onderdrukking in grote delen van die wereld vandaag.
En dat maakt ons triest en opstandig. Want wij denken dan dat wij daar zelf niets aan kunnen veranderen. Wij zijn tenslotte geen politici. En wij behoren niet tot die 1% van de wereldbevolking van wie het gezamenlijk vermogen groter is dan dat van de overige 99%.

Het kan!
Maar . . . wij kunnen wel iets doen. Wij kunnen ons bijvoorbeeld meer richten op fairtrade producten en geen luxevoedsel kopen uit exotische landen, als we weten dat ze in onmenselijke omstandigheden gekweekt zijn. En wij kunnen vooral acties als die van Broederlijk Delen steunen, acties die op een niet-gewelddadige manier aansturen op echte en duurzame hervormingen.
Wij, westerlingen, zullen in ieder geval tot een vorm van herverdeling moeten overgaan. Zelfs als we het niet doen vanuit morele verontwaardiging, dan zullen we het toch moeten doen voor onze eigen veiligheid.
Want ook voor de doodarme uitgebuite mensen van de ontwikkelingslanden is de wereld een dorp geworden: zij zien hoe wij leven. Met wat een overvloed aan mogelijkheden en comfort. Terwijl zij niets hebben, niet eens genoeg te eten.
Voor hen zijn wij de hedendaagse bewoners van burchten en luxevilla’s, terwijl zij zoals de arme Lazarus ondervoed en met zweren overdekt aan onze poort liggen.

Het moet
Als wij niet echt gaan delen met hen, komen ze het op een dag zelf halen.
Niet met honderden en duizenden zoals de vluchtelingen nu, maar met tientallen miljoenen tegelijk. Dan overkomt ons wat de Romeinen overkwam. Dan worden wij weggevaagd door kolossale volksverhuizingen. Als christenen mogen wij echter niet handelen uit angst. Als wij achter meer rechtvaardigheid en herverdeling staan, dan is dat op de eerste plaats omdat wij Jezus willen volgen. Jezus, die ons leerde dat onze naasten niet noodzakelijk verwanten of buren zijn, maar elke mens die ik zou kunnen helpen en die beroep op mij doet.
Een totaal onbekend kind dat naar etensrestjes zoekt op een vuilnisbelt even buiten Kinshasa, is evenzeer mijn naaste als mijn tante in het rusthuis die weinig bezoek krijgt. Elke mens in nood is mijn broer of zus. En heeft recht op hulp.
Pas als dat besef diep in mij leeft, mag ik mij volgeling van Jezus noemen.

Zondag 3 maart 2019, 8ste zondag door het jaar (jaar C)

De vastenperiode is bij uitstek een tijd van bekering. Een tijd waarin wij bewust blijven stilstaan bij wat er mogelijk fout loopt in ons leven en waar wij zelf schuld aan hebben. Omdat wij ons in bepaalde situaties hebben laten leiden door onze minder fraaie karaktereigenschappen en verlangens. Bekering is zeker niet gemakkelijk. In de eerste plaats al omdat het de erkenning inhoudt dat we soms grondig fout zijn en kwaad doen. En dat is bijzonder moeilijk.
In christelijke tijden kreeg je het besef van eigen falen mee met de moedermelk. Een besef dat, mits men daarin niet overdrijft, heel gezond is. . .
Maar dat is voorbij. Wij doen geen kwaad meer. Wij toch niet. En dat is meteen de tweede moeilijkheid. In onze tijd wordt kwaad alleen bedreven door de anderen: door de Staat, de politici, de banken, de vervuilers, de vreemdelingen, je buurman, je schoonmoeder. Die doen kwaad, die zijn regelmatig fout. En als je echt niet meer weet wie je de schuld van iets moet geven, kan je altijd nog zeggen dat het prins Laurent zijn fout is. Maar ik? Neen, ik doe nooit iets verkeerd, toch niet bewust. En toch is bekering iets voor ieder van ons. Speciaal voor ieder van ons, gewone mensen. Want echt slechte mensen, voor wie bekering het meest nodig is, die willen zich niet bekeren. En door-goeie, heilige mensen, die hebben geen bekering nodig.

Zelfkennis
Bekering is dus echt iets voor u en voor mij, voor gewone, “normale” mensen.
En een derde, en zeker niet de minste moeilijkheid bij bekering, is dat wij onszelf beter moeten leren kennen. Dat wij moeten op het spoor komen, trachten te ontdekken, wat er echt leeft in ons hart. Niet wat wij graag denken dat er leeft in ons hart. Maar wat er echt leeft in ons binnenste aan verzuchtingen en verlangens, aan frustraties en teleurstellingen, aan woede en verdriet. Proberen te ontdekken wat onze echte beweegredenen en motieven zijn. Je moet daarvoor niet naar de psycholoog of psychiater. Gewoon doen wat Jezus voorstelt is veel efficiënter (en ook goedkoper). Sta eens wat meer stil bij wat je zegt, vooral bij wat je zegt over anderen. Waar het hart van vol is, daar loopt de mond van over, zegt Jezus. Als je dus wil weten wat er echt leeft in je hart, heb dan aandacht voor wat je zegt, hoe je het zegt, tegen wie je het zegt en waarom je het zegt. En je zal merken dat er meer kwaad, meer negatiefs in je hart leeft dan je zelf voor mogelijk hield. En dat duistere in je hart is zo mogelijk nog schadelijker voor jezelf dan voor een ander. Bekering houdt altijd een dubbele beweging in: je afkeren van én je toekeren naar.
En omdat wij relationele wezens zijn, zal die ommekeer zich noodzakelijkerwijze afspelen op het vlak van onze relaties. Onze relatie met God, onze relatie met onze medemensen en onze relatie tot onszelf.
Laat ons het eerste er uitpikken en eens kijken naar onze relatie met God.
Laten wij om te beginnen eens tijd maken om rustig te overwegen hoe het staat met ons geloof. Of wij überhaupt wel een relatie hebben met God?

Bidden
Dat klinkt misschien wat hoog gegrepen, maar het is wel essentieel: als je gelovig bent, als je echt gelooft in God, dan volgt daaruit automatisch dat je ook contact zoekt met God. M.a.w. dat je. . . bidt tot God. Dat is een essentiële maatstaf van gelovig zijn. En bidden tot God is iets totaal anders dan praten over God. Er zijn universiteitsprofessoren die heel hun leven bijzonder geleerd praten en schrijven over God zonder dat ze zelf geloven. En er zijn mensen die weinig letters gegeten hebben en nooit spreken over God en toch geloven. Zoals er ongetwijfeld ook notoire ongelovigen zijn die diep in hun hart veel meer ruimte laten voor geloof dan ze naar buiten toe laten uitschijnen. Zoals er ook kerkgangers zijn die niet geloven en niet-kerkgangers die wel degelijk geloven. Als je het zo bekijkt, merk je dat uitwendig gebed toch ook niet zo’n sluitend criterium is. Soms zullen mensen, hoewel ze niet geloven, bij een begrafenis bijvoorbeeld, meedoen aan een kerkelijk ritueel, een kruisteken maken of zelfs een stukje meebidden. En zo kan je nog eindeloos veel bedenkingen maken. Maar wat is dan wél het criterium? Misschien deze eenvoudige vuistregel: als je, wanneer je alleen bent, je vreugde, je verdriet, je plannen en verlangens uitspreekt, met of zonder woorden, geloof je dan dat er Iemand is die naar je luistert? Ik spreek niet over de vraag of Hij je antwoordt, of je een teken geeft van zijn aanwezigheid. Maar ga je ervan uit dat er Iemand is die naar je luistert? Als je daarvan uitgaat, geloof je in God.

Relatie
Maar als je ervan uitgaat dat geloven in God zich uit in spreken tot God, dan hebben we het over een relatie. Misschien is de vastenperiode ook een uitgelezen tijd om die relatie met God, ons spreken en bidden tot God, ons gebedsleven, nieuw leven in te blazen. Een goed middel daarvoor is alles niet te laten afhangen van toevalligheden, maar regelmaat en discipline in te bouwen.
Een relatie die voortsukkelt van de ene goeie “ervaring” naar de andere kwijnt weg. Aan een relatie moet gewerkt worden, wil ze openbloeien.
Ook de relatie met God.
Vasten is dus ook training. Het genieten van de omgang met God komt zelden onmiddellijk en vanzelf. No pain, no gain, zegt men in sportmiddens.
In het geestelijk leven is dat niet anders.

Zondag 17 februari 2019, 6de zondag door het jaar (jaar C)

Ieder van ons heeft wel een favoriete Bijbeltekst. Een stukje evangelie dat je nauw aan het hart ligt. Een verhaal, een parabel of een uitspraak die je koestert omdat die je bijzonder aanspreekt. Ik denk niet dat het stukje evangelie dat wij vandaag gelezen hebben de persoonlijke voorkeur wegdraagt van heel veel mensen. Ik zeg wel: persoonlijke voorkeur. Want de zaligsprekingen zijn ondertussen wel zeer gekend. Ze worden gezien als typisch christelijk én als één van de belangrijkste stukken uit het nieuwe testament, die zowat de kern weergeven van Jezus’ gedachten.
Maar ik kan me toch moeilijk voorstellen dat een gewoon iemand, iemand zoals u en ik, uitgerekend deze tekst zal kiezen als leidraad voor zijn persoonlijk leven.

Moeilijk
Omdat de zaligsprekingen serieuze weerstand oproepen, omdat ze, op het eerste gezicht althans, een radicale verwerping inhouden van het “goede leven”; het vrij zijn van zorgen wat betreft financiën en gezondheid en het genieten van een algemeen gevoel van welbehagen. Het lijkt wel of Jezus daar tégen is. En dat zijn toch juist de dingen die ieder van ons in zijn persoonlijk leven nastreeft. Het zijn volkomen normale en gerechtvaardigde strevingen, waarvan ieder van ons spontaan aanvoelt dat je als mens daar recht op hebt.
Bij de zaligsprekingen gaat het dus om een aantal uitspraken die je bijzonder moeilijk aan de man kan brengen. En predikanten hebben zich dan ook altijd ingespannen om er een wat meer aanvaardbare uitleg aan te geven.
Een voor de hand liggende “oplossing” is zeggen dat je de zaak meer “geestelijk” moet zien. Dat het gaat om geestelijke armoede, om eenvoud en zelfs om nederig en gelaten je lot te aanvaarden.
“Later komt het immers toch allemaal goed”. Maar dat kan dus echt niet. Want die opvatting is volledig in strijd met de christelijke praktijk doorheen de eeuwen. Misschien kunnen we de zaak beter begrijpen door juist naar die christelijke praktijk te kijken.

Nonnetjes
Tweeduizend jaar lang hebben ontelbare mannen en vrouwen vanuit hun geloof de geloften van armoede, gehoorzaamheid en kuisheid afgelegd.
Niet omdat zij die armoede, gehoorzaamheid en kuisheid zagen als het ideaal, maar om op een vrijere manier God te kunnen dienen in het zorg dragen voor mensen. Die zogenaamde wereldse dingen zagen ze dus niet als slecht op zich. Integendeel, zij ontzegden zich allerlei geneugten om des te beter ervoor te kunnen zorgen dat anderen het beter hadden.
De economische opgang en de welvaart zijn een heel recent verschijnsel.
En zo ook al de diensten die de overheid nu kan aanbieden. Maar eeuwenlang heerste er schaarste, waren er misoogsten en hongersnood en stond de geneeskunde nog nergens. Het waren toen juist deze religieuzen die zichzelf van alles ontzegden om beter de armen bij te staan, de zieken te verzorgen, de kinderen te onderwijzen. Tijdens de middeleeuwen waren de meest populaire mensen niet de koningen, de ridders of de troubadours, maar de gasthuiszusters, die wat licht en warmte brachten in het leven van armen en van mensen op de sukkel. Duizenden van die nonnetjes gingen in Europa vrijwillig de dood in, om pestlijders te verzorgen die door iedereen in de steek waren gelaten. Het is dus een beetje gek om te veronderstellen dat Jezus in de Bergrede armoede, ziekte, verdriet en ellende aanprees, want zijn beste volgelingen hebben deze dingen altijd met alle kracht bestreden.

Levensvervulling
We moeten het dus niet te ver gaan zoeken. De oplossing van het schijnbare raadsel is heel eenvoudig. Wat Jezus ons zegt is dat het goede leven en wat daar voor nodig is (een zeker comfort bijvoorbeeld) goed is op zich. Maar ook dat levensvervulling en geluk alles te maken hebben, niet zozeer met geld en comfort, maar met liefdevol in het leven staan. Dat je m.a.w. je leven pas als zinvol zal ervaren in de mate dat je respectvol, helpend en zorgdragend omgaat met anderen. En dat kan je niet – en hier komt de aap uit de mouw – dat kan je gewoon niet als je alleen maar of bijna alleen maar bezig bent met te zorgen voor jezelf. Je kan gewoon niet echt iets betekenen voor anderen als je alleen maar bezig bent met geld en eigen aanzien. En je kan nooit echt begaan zijn met de pijn en het verdriet en de ellende van andere mensen als je vooral bezorgd bent om je eigen comfort, je vakanties en al de genietingen die de wereld je te bieden heeft. En je in feite vooral niet gestoord wil worden met de miserie van anderen.

Levenskeuze
En dát is het wat de zaligsprekingen ons duidelijk proberen te maken.
Het gaat over een fundamentele levenskeuze die je moet maken. Het gaat niet over het beroep dat je moet kiezen of over het maximaal toelaatbaar bedrag van je inkomen of de grootte van je huis. Daar is het Jezus niet om te doen! Het gaat over de fundamentele levenskeuze die ik maak. Wat streef ik na, wat is mijn uiteindelijk levensdoel? En vooral: waar verwacht ik alles van? Waar stel ik mijn hoop op om geluk en levensvervulling te vinden?
Als ik, zoals Jezus dat van mij vraagt, dienend, solidair en liefdevol in het leven sta, dan zal dat niet altijd gemakkelijk zijn, maar een diep gevoel van geluk en levensvervulling zal mijn deel zijn. Als ik alleen maar alles naar mij toehaal en alleen maar mijn eigen pleziertjes nastreef, mag ik het vergeten. Na elke instant bevrediging wordt het diepere onvoldaan-zijn en de leegte alleen maar groter.
En in die zin: zalig de armen, want zij zijn nog niet de doodlopende weg ingeslagen, zij maken nog alle kans op levensverbetering en levensvervulling.