Zondag 16 juli 2017 – 15de zondag door het kerkelijk jaar A

De parabel van de zaaier houdt een hele geruststelling in voor predikanten, godsdienstleerkrachten en gelovige ouders.
Zij hebben immers als taak de persoon en de woorden van Jezus kenbaar te maken en toe te lichten. Maar of hun inspanning ook effectief vruchten zal dragen, hangt niet af van henzelf, maar alleen van God.
Zoals in het graan zit de groeikracht in het Woord zelf.
Maar dat Woord moet natuurlijk wel gezaaid worden.
Als de boer niet het juiste zaaigoed aan de aarde toevertrouwt, dan zal na verloop van tijd zo ongeveer van alles uit de grond opschieten, behalve deugdelijk graan. Zo is dat ook met het geloof.

Religieus gevoel
Mensen worden geboren met een zekere openheid voor religieuze indrukken.
Als daar niet het Woord van Jezus opgelegd wordt is de kans groot dat wij blijven steken in een sfeer van geneeskrachtige stenen, astrologie en de kristallen bol van Madame Zaza.
Vage religiositeit moet gekerstend worden om niet te verzanden in gevoeligheid en bijgeloof.
Op precies dezelfde wijze moet de mens vanuit de natuur cultuur scheppen, de natuur “cultiveren”, er iets uit puren dat de mens waardig is en hem tezelfdertijd ook verheft, hem helpt om boven zichzelf uit te stijgen.
De natuur is de onmisbare basis en moet met het grootste respect behandeld worden. Maar een tak van een boom blijft gewoon een stuk hout totdat een mens er een blokfluit van maakt en het stuk hout een onmisbaar instrument wordt voor de uitvoering van een opera van Verdi.
Dat religieus gevoel van verbondenheid, verbondenheid met de natuur, met de aarde, de kosmos, met de mensen en met God is typisch menselijk.
Een prima gevoel dus.
Er zijn tegenwoordig wel mensen die er prat op gaan dat ze geen enkel religieus gevoel hebben. Maar, zoals bij alles wat je mist, zou een zekere bescheidenheid hier meer op zijn plaats zijn. Religieuze gevoelens horen bij ons mens-zijn.

Evangelische oproep
Van de andere kant mag je in dat vaag-religieuze niet blijven steken.
Dat oer-religieuze kan je inderdaad af en toe wel een goed gevoel geven maar niemand anders dan jezelf heeft daar iets aan. Een heel steriele vorm van verbondenheid dus als jij alleen er iets aan hebt.
Sinds Jezus zouden wij moeten weten dat echte godsdienstigheid, zoals echte kunst, ons uit tilt boven onszelf.
Primaire, vage religiositeit is vaak niet meer dan een doekje voor het bloeden.
In tijden van oorlog en angst, van armoede en onwetendheid kan religie ons een zekere vastigheid geven. En hoop en rust en vertrouwen en veiligheid.
Maar het Evangelie van Jezus is juist een geweldige oproep om uit onze loopgraven en bunkers te komen, om al onze zekerheden en beveiligingsmechanismen te verlaten, uit onze schelp te komen en liefdevol naar de ander toe te gaan.
En als er nu 2 dingen zijn die totaal niet samengaan dan is het wel liefde aan de ene kant en zorgen voor je eigen rust en veiligheid aan de andere kant.
Liefde is immers per definitie uitbundig, royaal en roekeloos.
Natuurlijk schenkt het geloof dat Jezus ons bracht sterke geborgenheid en vrede in ons leven. Meer dan het kneuterig bezig zijn met onszelf ons ooit kan geven.
Maar sinds Jezus zouden wij moeten weten dat echte, dat christelijke godsdienstigheid ons uit onze schelp jaagt en ons aanzet om ons te geven aan anderen.

Onverenigbaar
Wij zouden het moeten weten. Maar. . . eigenlijk weten we het.
En maar al te goed zelfs.
Ik denk dat dát één van de echte redenen is van geloofsafval in het westen in deze tijd.
Mét de stijgende welvaart, op zich een zegen, begonnen ook een aantal veel minder fraaie verschijnselen in onze samenleving naar boven te komen: verregaand individualisme, carrièrisme, egoïsme, narcisme.
En ik denk dat mensen maar al te goed doorhebben dat toegeven aan die dingen helemaal onverenigbaar is met het evangelie. En ze kiezen dan maar voor datgene wat hen het aangenaamst lijkt.
Mensen beseffen meer dan vroeger dat het evangelie geen “religie” is, geen doekje voor het bloeden. Maar juist een oproep tot solidariteit met anderen, zeker als je het zelf goed hebt. En daar “passen” velen voor. . .
Iemand zei me ooit: het is moeilijk zedig te blijven als je omgeving een seksboetiek geworden is. Op dezelfde wijze wordt het moeilijker om solidair te zijn met mensen op de sukkel als je alle mogelijkheden hebt om jezelf van ’s morgens tot ’s avonds te verwennen en te genieten van alles en nog wat, van alles wat de welvaart je te bieden heeft.
Jezus lijkt dan een pretbederver. . .

Geduld
En toch moeten wij zijn woord blijven zaaien. En ons troosten met de gedachte dat Hij de groeikracht geeft.
Waarschijnlijk hebben wij westerlingen onze plots verworven welvaart nog niet goed verwerkt. En duurt het nog een tijdje eer wij doorhebben dat jezelf verwennen met hebbedingen wel leuk kan zijn af en toe, maar niet blijvend gelukkig maakt.
Eens we dat door hebben komt God automatisch weer in het vizier.
Ondertussen moeten wij, gelovigen, geduld hebben.
Wachten tot de euforie om Sinterklaas wat wegebt. Er zit niks anders op.
Denk aan die wondermooie woorden van Roland Holst:
Ik zal de halmen niet meer zien, noch binden ooit de volle schoven.
Maar doe mij in de oogst geloven waarvoor ik dien.

Zondag 9 juli 2017 – 14de zondag door het kerkelijk jaar A

“Komt allen tot mij die vermoeid zijt en onder lasten gebukt gaat”, zegt Jezus, “en ik zal u rust en verlichting geven”.
Bedoelt Jezus daarmee dat je, na een vermoeiende dagtaak bij hem een beetje rust en verpozing kan vinden, een beetje ont-stressen? Ik denk het niet.
Een neef van mij vertelde mij eens, tot mijn grote verbazing overigens, dat hij elke week naar de Mis ging. “Ik geloof wel niet alles wat daar vooraan gezegd wordt”, zei hij, “maar ik leid momenteel een hectisch bestaan en in die zondagsmis komt er een rust over mij die ik nergens anders vinden kan”.
En da’s natuurlijk heel mooi.
Ik hoor dat trouwens regelmatig ook van andere mensen. Velen, ook minder sterk gelovige mensen, komen blijkbaar tot rust in de stilte van een kerk of een kapel. En dat is uiteraard heel goed.
Maar ik denk niet dat het dát is wat Jezus hier bedoelt.
Dat beetje uitblazen en tot rust komen in zijn nabijheid na een moeilijke dag past ook niet echt bij zijn uiterst levendige persoonlijkheid.
Wat Jezus doet, wat hij altijd doet is ons oproepen om anders te leven, ons te bekeren en hem na te volgen.
Wat hij van ons verlangt is eerder opzwepend dan rustgevend.
Maar, als we erop ingaan, dan belooft hij ons een diepe rust en vrede die niets anders ons ooit kan geven.
Allen die ooit hebben geprobeerd hem te volgen, de grote heiligen, maar ook ontelbare gewone christenen hebben dit altijd weer opnieuw beaamd: Jezus navolgen vraagt discipline en soms ook het brengen van offers. Maar de innerlijke vrede die je ervoor in de plaats krijgt maakt de inspanning meer dan de moeite waard.

Ondraaglijke lasten
Laten we nu eens dieper ingaan op de woorden van Jezus, op de lasten waaronder wij gebukt zouden gaan en op zijn eigen juk dat we volgens hem op onze schouders moeten nemen om tot rust en verlichting te komen.
In Jezus’ tijd en meer bepaald binnen de joodse gemeenschap is het heel duidelijk over welke lasten het gaat.
De mensen waren ervan overtuigd -het werd hen voortdurend ingeprent- dat hun levensgeluk afhankelijk was van het stipt volbrengen van alle religieuze verplichtingen en het naleven van de 613 geboden en verboden.
Het spreekt vanzelf dat dit voor zo goed als elke (vooral gewone) mens onbegonnen werk was. In plaats van tevredenheid en geluk brachten deze regels vooral frustraties en gevoelen van onmacht en van falen.
Alleen al wat dát betreft betekent het nieuwe geloof, het christendom, een verademing.
De christelijke middeleeuwer bijvoorbeeld, kende ook wel veel geboden en verboden. (Waar hij overigens ook met veel enthousiasme tegen zondigde).
Maar hij kende ook de biecht.
Wij die de biecht alleen nog gekend hebben in een wat afgeleefde vorm, als een leeg routinegebeuren, wij kunnen ons nog nauwelijks voorstellen welk een bevrijdende kracht er van de biecht vroeger moet uitgegaan zijn.
De biecht zorgde ervoor dat een deel van onze loodzware verantwoordelijkheid werd weggenomen. Er was immers dat sterk geloof in vergeving, je kon voortdurend met een propere lei herbeginnen. Tenminste totdat de reformatie het protestantisme de biecht afschafte. En dan zie je hoe van dan af er een “zelfmoordgrens” door Europa loopt en die grens viel volmaakt samen met de scheiding tussen het katholieke zuiden en het protestantse noorden.
En dat Noorden kreunde zwaar onder het nieuwe sérieux en de herontdekking van onze “verantwoordelijkheid”.
Katholieken hebben altijd wel geloofd dat deugdzaam leven leidde tot meer geluk maar over het algemeen had gelukkig zijn toch vooral te maken met “geluk hebben”.
Als je gelukkig was had een gunstig gesternte dat zo beschikt, had je geluk gehad.

Terug van weggeweest
Tegenwoordig zijn wij terug helemaal doordrongen van de idee, de obsessie bijna dat wij alles zelf in handen hebben. Dat wij er zelf verantwoordelijk voor zijn.
Hoe we het geluk bereiken wordt ons kristalhelder voorgehouden: door hard werken, veel geld verdienen en dan genieten van alles wat met geld te koop is.
Maar belangrijk is vooral: God of het lot hebben daar niets mee te maken, alles hangt af van onszelf. Wij alleen zijn verantwoordelijk.
Het gevolg laat zich raden: een enorme druk. Elke tegenslag, elk tekortschieten, elk minder-gelukkig-zijn is immers onze eigen fout.
Alle stress, alle burn-outs, alle zelfmoorden van onze tijd hebben op één of andere manier daarmee te maken. Ze zijn voor een groot stuk het gevolg van die ondraaglijke last van ingebeelde verantwoordelijkheid die wij onszelf op de schouders hebben gelegd.
Jezus, van zijn kant, loopt absoluut niet hoog op met dat soort verantwoordelijkheden, verplichtingen, geboden en verboden.
Van hem is maar 1 gebod bekend: het gebod van de liefde.
Dat is meteen ook zijn juk: een lichte last: de ander laten voorgaan.
Je inzetten voor het geluk van anderen. En 2000 jaar na hem hebben miljoenen mensen de juistheid van Jezus’ visie ondervonden en beaamd.
Geluk kan je niet zelf vinden of veroveren. Het is wezenlijk een geschenk.
Probeer anderen gelukkig te maken, niet met een cadeautje hier of een verrassinkje daar, maar als een levenshouding. En je zal merken dat je eigen geluk een geschenk, een toegift is die je er zomaar bijkrijgt.

Zondag 11 juni 2017 – Feest van de H. Drie-eenheid (jaar A)

Je kan gerust en zonder de minste aarzeling stellen dat in de geschiedenis van de mensheid er nooit één vrouw geweest is die even geliefd, bewonderd en vereerd geweest is als Maria. Zelfs in onze tijd, nu de verafgoding van sportvedetten, filmdiva’s en mediafiguren vaak buitenissige proporties aanneemt, kan geen enkele van deze beroemdheden zich meten met Maria, met de enorme aantrekkingskracht die dit meisje uit Nazareth ook vandaag uitoefent op de harten van miljoenen mensen. En toch weten wij zo goed als niets over haar. Niet via de evangelisten en ook niet via de verslagen van andere tijdgenoten en ooggetuigen. En ook wetenschappelijk onderzoek of archeologische vondsten kunnen ons niet helpen. Wat dat betreft weten we meer over een schedel die ergens in Tanzania wordt opgegraven dan over de vrouw die tot in de verste uithoeken van de wereld vereerd wordt als de Moeder van God. Daardoor is de verleiding ook altijd groot geweest om Maria allerlei opvattingen en werkzaamheden toe te dichten die in werkelijkheid meer zeggen over ons dan over haar.

Bevrijder
Speciaal het “Magnificat” is altijd een rijke inspiratiebron voor onze fantasie gebleken. Maria wordt dan de sterke vrouw, de feministe, de patrones van de bevrijdingstheologie. Maar het Magnificat, waarin bezongen wordt hoe machtigen van hun troon zullen worden gestoten en eenvoudige mensen tot aanzien gebracht, heeft het niet over Maria maar over het bevrijdend optreden van God.
Het Magnificat is een gebalde en bijzonder krachtige verwoording van de kern van het joods-christelijke denken over God. Iemand heeft het ooit genoemd: de Marseillaise van het christendom. God wordt er in voorgesteld als Diegene die niet enkel oproept om goed te zijn voor elkaar, maar die mensen ook daadwerkelijk wil bevrijden uit elke vorm van onderdrukking en slavernij.
In het centrum van het jodendom staat de bevrijding van het volk uit het slavenhuis van Egypte. Dat is de oerervaring van Israël. Er is maar één God. Al die andere goden zijn nepgoden, die mensen onderdrukken en tot slaaf maken. Dat klinkt weinig verdraagzaam maar dat is wel het fundamenteel aanvoelen. Al de andere goden, ook de hedendaagse geld- en genotsgod, hebben wijzelf geschapen. En, hoe leuk ze ook lijken, uiteindelijk vernietigen ze ons. De ene ware God is fundamenteel een Bevrijder van mensen, op de eerste plaats van het volk Israël. Het christendom heeft dat inzicht verbreed naar alle mensen toe en naar ieder individu in het bijzonder.

Joods
En dat vind je dus wél bij Maria: de verwondering, de huiver, de verbijstering bijna dat “Hij die machtig is” zich ontfermd heeft over een klein eenvoudig meisje zoals zij en grote dingen aan haar heeft gedaan. Het fundamentele inzicht dat God een bevrijdende God is danken wij aan de joden. En het respect voor dat feit verklaart waarom wij christenen het Oude Testament blijven meezeulen, ook als daar nogal wat dingen in staan waar wij niet mee akkoord kunnen gaan. Christenen erkennen dus niet alleen de biologische evolutie in de Schepping (Darwin) maar ook de evolutie in het denken, ook in het denken over God. Het steeds beter begrijpen van de Openbaring. En zij hebben respect voor hun joodse roots.
Jezus was als mens een joodse man, die doordrongen was van het joods gedachtegoed. Hij heeft dat gedachtegoed verdiept en vernieuwd, maar je kan niet spreken van een totale breuk. Je kan integendeel de hele geschiedenis van Israël zien als een eeuwenlange voorbereiding van zijn komst. Wij erkennen dus dat het christendom schatplichtig is aan het jodendom, net zoals de verlichting op haar beurt ondenkbaar is buiten het christendom. Omdat dat laatste nogal eens ontkend wordt door vrijzinnigen en deze gedachte toch wel belangrijk is voor ons zelf-verstaan, komen we hier later op terug.

Omgang
Maar laat ons nu terugkeren naar Maria. Als je uit teksten zoals het Magnificat zo goed als niets kunt afleiden over Maria, behalve dan haar dankbare verwondering om wat God voor haar deed, hoe kunnen we dan iets over haar zeggen? Het simpele feit ligt daar dat wij nooit iets over haar kunnen zeggen, totdat we beginnen met iets te zeggen tégen haar. Pas als wij leren vertrouwelijk met haar omgaan, tegen haar spreken, bidden tot haar, beginnen wij te beseffen wie ze is en wat ze voor ons betekent. Maria is de vrouw die onnoemelijk dicht bij God staat en die tegelijk, naar de uitdrukkelijke wens van Jezus, ook onze moeder is. Eens dat wij daar diep van doordrongen zijn is alles gezegd. Dan gaan wij steeds meer en spontaan naar haar toegaan, op haar vertrouwen, onze vragen en problemen aan haar voorleggen. En ook al zal Maria, net zomin als onze biologische moeder, al onze problemen oplossen, we zullen steeds meer beseffen dat wij een Moeder in de hemel hebben die ongelofelijk veel van ons houdt. Er is op de hele wereld niets dat je zoveel grond onder de voeten geeft, je zo stevig op je poten zet, je zo intens gelukkig maakt als het besef dat iemand heel veel om je geeft en van je houdt. Maria houdt van ons en begrijpt ons, zoals alleen een moeder dat kan.

Recht op
Wij zouden echt ook met onze kinderen opnieuw meer moeten spreken over haar. Zij hebben daar recht op. Speciaal in deze tijd nu er zoveel gebroken gezinnen zijn, zoveel kinderen in instellingen leven, zoveel kinderen verwaarloosd worden. Maar ook als je een liefhebbende aardse moeder hebt blijft Maria belangrijk: ze is immers tegelijk de moeder van God en onze moeder. En dat wil toch wel iets zeggen! Of om in het wat meer hedendaagse termen te zeggen: houden van Maria is gezond. Zowel voor je ziel als voor je lichaam.

Zondag 14 mei 2017 – Vijfde Paaszondag (jaar A)

In haar nieuwe boek deed een Vlaamse toppolitica de nogal boute uitspraak dat onze westerse, Europese manier van leven duidelijk superieur is aan alle andere. Ze heeft daarvoor bakken kritiek over zich heen gekregen. Gedeeltelijk ten onrechte. Immers, mevrouw Rutten, want daar gaat het over, heeft volkomen gelijk als ze het heeft over de rechtstaat en over de vrijheden waar wij hier in het Westen van genieten. De vrijheid van denken en spreken. De vrijheid om ons te verenigen en vrije verkiezingen te houden. De vrijheid van keuze op gebied van levensbeschouwing. De vrijheid om je seksuele geaardheid te beleven. De gelijkheid van man en vrouw. De wettelijke bescherming tegen haat en racisme, enz. Geen zinnig mens zal ontkennen dat die rechtstaat met zijn zegen aan vrijheden, rechten en kansen superieur is aan zowat alle andere politieke regimes, die alle min of meer autoritair zijn, soms zelfs een ware nachtmerrie voor de burgers van het land.

Schaduwkant
Het gepaste gevoel van fierheid dat wij, overigens niet zonder veel strijd en ten koste van heel veel leed, zo’n maatschappij hebben opgebouwd mag ons anderzijds toch ook niet al te euforisch maken. Want er is ook een serieuze schaduwkant aan onze westerse manier van leven. Als wij het hebben over onze westerse manier van leven, dan kunnen we het mooi houden door het heel zedig te hebben over onze democratische wetten en instellingen maar dan hebben we het wel niet over datgene wat onze maatschappij op de allereerste plaats onderscheidt van al de andere. En dat is onze welvaart, onze onverzadigbare drang naar consumeren, de luxe die wij ons kunnen permitteren. En die welvaart en die luxe zijn voor een groot stuk gebouwd op … de uitbuiting van de rest van de wereld.

Zalf
Natuurlijk zijn u en ben ik daar niet persoonlijk verantwoordelijk voor. Wij hebben de wereld zo niet gemaakt, wij zijn er gewoon ingegooid en hebben hem zo aangetroffen. Maar we vinden het best fijn dat we toevallig in het leukste deel van die wereld geboren zijn. Wij zijn niet persoonlijk verantwoordelijk voor het feit dat onze samenleving in de ogen van de rest van de wereld een moloch is die al de rijkdommen van de aarde naar zich toetrekt en met dat doel niet terugschrikt voor uitputting van de natuur en uitbuiting van mensen, voor onfrisse bondgenootschappen en zelfs niet voor oorlog. Wij zijn, u en ik, inderdaad niet persoonlijk verantwoordelijk.
Maar wij weten het wel, en we liggen er blijkbaar toch niet echt van wakker. Wij doen alsof de anderen gewoon pech hebben. En wij geluk. Of beter, geen geluk. Als wij het beter hebben dan zij, hebben we dat immers aan onszelf te danken. Wij zijn gewoon meer bij de pinken, wij zijn inventiever, wij weten beter van aanpakken. Terwijl men in de rest van de wereld toch eerder traag en sloom is en liever bij de pakken blijft zitten.

Macht
En zo leggen wij ons geweten het zwijgen op en wordt elk begin van zelfkritiek omgezet in gevoelens van superioriteit. Maar het enige wat echt superieur aan ons is, is onze macht en onze invloed. De macht om grote delen van de wereld voor ons te laten werken. De macht om grote delen van de wereld in dienst te stellen van onze onverzadigbare consumptiedrang.
Maar genoeg daarover. Wij hebben trouwens allang geen patent meer op dat systeem. Ook niet-westerse grootmachten verslinden driftig de natuurlijke rijkdommen van armere landen.

Doel(tjes)
Waar het ons hier vandaag vooral om te doen is, is de vraag: hebben wij westerlingen nog echt een doel in ons leven? En dan bedoel ik niet onze kleine korte-termijn-doelen zoals de volgende vakantie, de reis naar de Bahama’s, onze nieuwe pergola of tweede woonst. Want eigenlijk zijn dat allemaal mini-doeltjes die alles te maken hebben met ons voortdurend uitkijken naar nieuwe koopjes, het bezit van nieuwe hebbedingen, het ervaren van nieuwe sensaties. M.a.w. met het voortdurend huppelen van de ene consumptie naar de andere. Dat is natuurlijk ook een manier van leven, maar heeft zo’n leven ook een echt doel? Iets dat al je doen en laten kleur geeft, iets waaraan je al je handelingen toetst? Wij lopen inderdaad van het ene korte-termijndoel naar het andere. Maar is er nog een alles overkoepelend streven of zijn wij alleen nog bezig met wat de reclame ons voorschrijft: het consumeren van genietingen?

Grondhouding
Toen mijn moeder jaren geleden genoeg gespaard had voor een badkamer begon ze daarna vol frisse moed opnieuw te sparen, maar nu voor een nieuwe veranda. Ze genoot zelf ook wel van die dingen, maar haar grootste plezier was toch het welzijn van haar gezin … Elke mens wil eigenlijk alleen maar gelukkig zijn. Dat is het eigenlijke doel van elke mens. Het christendom leert ons – tegen de pletwals van de moderne reclame in – dat je alleen gelukkig wordt door te proberen anderen gelukkig te maken.
Het is je inzet voor anderen die je gelukkig maakt. Pas als je gelukkig bent vanuit je inzet voor anderen, wordt genieten van je vakantie, de reis naar de Bahama’s of de nieuwe pergola de kers op de taart. Maar er moet eerst een taart zijn. Van alleen maar kersen eten word je ziek in plaats van gelukkig.